استاد دانشگاه در گفت‌وگو با «اعتماد»:
ادعای استفاده از سلاح‌های شیمیایی توسط ارتش که از سوی گروه‌های معارض دولت بشار اسد در منطقه غوطه شرقی مطرح شده، بار دیگر بحران ٧ ساله سوریه را وارد یک پیچیدگی جدید کرده است. از یک سو رییس‌جمهور امریکا به تندی و با توهین به رییس‌جمهور سوریه، از شخص رییس‌جمهور روسیه و ایران به عنوان مسوولان این رویداد ادعایی نام برده و تهدید کرده که «بهای کلانی» از سوی این کشورها باید پرداخته‌شود، در عین حال حمله هوایی یکشنبه‌شب به یک پایگاه نظامی ارتش سوریه در استان حمص نیز که گفته می‌شود توسط اسراییل صورت گرفته است، همزمان با این تحولات سردرگمی بیشتری ایجاد کرده است. در این زمینه با داود هرمیداس باوند، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه گفت‌وگو کردیم که در ادامه متن کامل این گفت‌وگو را مطالعه می‌کنید.
پیش‌بینی شما از نتیجه تحولات اخیر سوریه و اتهام مجدد استفاده از سلاح شیمیایی چیست؟
در مورد مساله سوریه زمانی باراک اوباما رییس‌جمهور پیشین امریکا اعلام کرده‌بود که خط قرمز امریکا برای حمله نظامی به سوریه، استفاده از سلاح‌های شیمیایی است و اگر دولت بشار اسد از این خط عبور کند امریکا مستقیما وارد عمل می‌شود و اقدامات تنبیهی در برابر دمشق انجام خواهد داد. در همان دوران سوریه متهم شده‌بود که از سلاح‌های شیمیایی علیه شهروندان خود استفاده کرده است. بعد از این تهدید اوباما و توافقی که میان مسکو و واشنگتن انجام شد، دولت سوریه بعد از امضای کنوانسیون منع جنگ‌افزارهای شیمیایی، تحت نظارت سازمان بین‌المللی منع سلاح‌های شیمیایی سلاح‌های شیمیایی خود را نابود کرد و کلیه تجهیزاتش را از مراکز نظامی خارج کرد. از آن زمان تاکنون، هر از چندگاهی مخالفان دولت سوریه ادعاهایی مبنی بر استفاده از سلاح‌های شیمیایی در حملات هوایی ارتش سوریه یا نیروی هوایی روسیه به مناطق تحت کنترل شورشیان منتشر می‌کنند. جدیدترین نمونه این اتهام‌ها، دو روز پیش در شهر دومای سوریه تکرار شد. دولت سوریه و ارتش روسیه این اتهام را کاملا کذب دانسته‌اند و وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران هم این ادعاها را یک توطئه برای حمله به سوریه عنوان کرد. چنین ادعاهایی چندین بار از سوی رسانه‌ها و گروه‌های مخالف دولت بشار اسد تکرار شده است و صحت و سقم این ادعاها از سوی برخی ناظران مورد تردید قرار دارد، چه در مورد اصل استفاده از سلاح شیمیایی یا در مورد طرفی که این سلاح را به کار گرفته است. طی سال‌های گذشته شاهد بودیم که نهادهای بین‌المللی سیاسی یا حقوق بشری، معمولا ترجیح می‌دهند موضع گروه‌های معارض را قبول کنند تا موضع دولت دمشق. اینکه ایران و روسیه نیز در مورد این ادعا نظر داده‌اند، در مورد عواقب آن باید منتظر ماند تا ببینیم آیا واکنش جدی از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد انجام می‌گیرد یا اینکه فقط به هشدار و اعتراض در این زمینه بسنده می‌کند. من احساس نمی‌کنم که فراتر از محکوم کردن دولت بشار اسد و احتمالا روسیه که در این اتهامات ذی‌مدخل شناخته‌می‌شود، اقدام دیگری صورت بگیرد.
رییس‌جمهور امریکا واکنش تندی به این تحولات نشان داده است و ایران، روسیه و سوریه را به پرداخت «بهای کلان» تهدید کرده است. دلیل این واکنش تند چیست؟
امریکا امروز در شرایطی قرار دارد که باید تصمیم قطعی خود را در مورد استراتژی‌اش در آینده سوریه اتخاذ کند. دونالد ترامپ، رییس‌جمهور و دیگر مقام‌های بلندپایه ایالات متحده امریکا طی ماه‌های گذشته سیگنال‌های متناقضی در مورد آینده حضور خود در سوریه منتشر کرده‌اند. ابتدا امریکایی‌ها اعلام کردند که با تشکیل یک نیروی شبه‌نظامی تازه در سوریه، قصد دارند به صورت دایمی در این کشور حضور داشته‌باشند، مدتی بعد رییس‌جمهور امریکا گفته است که می‌خواهد به سرعت به نیروهای خود دستور دهد تا خاک سوریه را ترک کنند، مدتی بعد بر اثر واکنش‌هایی که این اظهارنظر رییس‌جمهور امریکا ایجاد کرد، اعلام شد که امریکایی‌ها فقط به شرطی در سوریه می‌مانند که هزینه این حضور توسط کشورهایی مانند عربستان و دیگر کشورهای منطقه تامین شود. فضا به گونه‌ای شده است که دولت امریکا مجبور است تصمیم‌های جدی در مورد سوریه بگیرد. بعد از ٧ سال جنگ داخلی در سوریه و ویرانی‌هایی که به بار آمده است، تنها راهی که وجود دارد ایجاد یک اجماع و توافق میان بازیگران اصلی است. قطعا اگر ترامپ بخواهد این موضوع را بهانه‌ای قرار دهد تا دولت بشار اسد را ساقط کند، با مخالفت و واکنش ایران و روسیه یا حتی ترکیه مواجه خواهد شد. اگر امریکا بخواهد حضور نظامی خود را در سوریه از اینکه هست به مراتب بیشتر کند، آنگاه مشکل سوریه به‌شدت پیچیده‌تر خواهد شد. امریکا باید وارد مذاکره جدی با روسیه و دیگران شود تا بتواند از سطح درگیری‌ها و رویارویی‌ها در سوریه بکاهد. به ویژه بعد از اینکه سوریه موفق شد بخش اعظم خاک این کشور را از اشغال گروه‌های شبه‌نظامی مخالف پاکسازی کند، بنابراین من فکر نمی‌کنم که این اتهام یا این ادعا سبب شود که ادامه مذاکرات برای حل بحران سوریه متوقف شود. شرایط در سوریه به نقطه عطفی رسیده است که همه طرف‌ها ناچار هستند برای آینده سوریه پای میز مذاکره بیایند. اما همگان تلاش می‌کنند که برای شروع مذاکره‌ها دست بالاتری در میدان نبرد سوریه داشته‌باشند.
آیا ریاض و تل‌آویو حاضر به پذیرش یک راه‌حل برای سوریه خواهند بود؟
اسراییل و عربستان تنها دغدغه‌ای را که به عنوان اصلی‌ترین انگیزه برای حمایت از ادامه درگیری‌ها در سوریه عنوان می‌کنند، نفوذ ایران در سوریه است. اما چنین خواسته‌ای در شرایط کنونی عملی نیست، بلکه حضور یا عدم حضور ایران در سوریه، به حل نهایی بحران سوریه و تصمیم‌گیری در مورد فرآیند تشکیل دولت آینده در این کشور بستگی دارد. نهایتا این دولت سوریه خواهد بود که تصمیم می‌گیرد با ایران روابط نزدیکی داشته‌باشد یا نه. اصرار اسراییلی‌ها یک اقدام پیشدستانه و تهدید در مورد وضعیت آینده سوریه است، همان‌گونه که بارها تل‌آویو تهدید کرده است اگر ایران در سوریه پس از بحران، به حضور نظامی خود ادامه دهد، دست به اقدامات عملی خواهد زد. اما همه این پیش‌شرط‌ها مربوط به زمانی است که بحران کنونی در سوریه خاتمه پیدا کند و فقط مساله ایران مطرح نیست، هم امریکا، هم روسیه و حتی به تازگی ترکیه، بخش‌هایی از خاک سوریه را در اختیار دارند یا در این کشور پایگاه‌های دایمی نظامی گشوده‌اند، تصمیم در مورد ماندن یا نماندن همه نیروهای خارجی باید بر عهده دولت آینده سوریه باشد. آنچه اکنون مورد نیاز است، فقط ایجاد یک فرآیند برای مذاکرات بازیگران اصلی در مساله سوریه است تا بتوانند به بحران کنونی پایان دهند.
انگیزه اسراییل از حمله هوایی به خاک سوریه چه بود؟
اسراییل تاکنون بارها اقدام به تجاوز نظامی به خاک سوریه کرده و تاکنون نیز با واکنشی از سوی هیچ یک از نهادهای بین‌المللی از جمله شورای امنیت و اتحادیه اروپا یا کشورهای قدرتمند مانند روسیه و امریکا مواجه نشده است. در نتیجه اسراییل دست خود را باز می‌بیند که هر زمان که تمایل دارد اقدام به تجاوز نظامی به خاک سوریه بکند. موضوع حمله یکشنبه‌شب در خاک سوریه، همچنان موضوع مبهمی است، اگر اسراییل رسما مسوولیت این حمله را برعهده بگیرد، معمولا بهانه‌های تل‌آویو برای حمله به خاک سوریه، انهدام مواضع مربوط به حزب‌الله لبنان اعلام می‌شود که به عنوان نیروی حامی دولت بشار اسد در این کشور حضور دارند. با این حال انگیزه اصلی از این حمله مشخص نیست.
تعدادی از نیروهای ایرانی نیز در حمله به این پایگاه نظامی به شهادت رسیده‌اند، آیا ممکن است انگیزه اسراییل مشخصا هدف قرار دادن نیروهای ایرانی باشد؟
اینکه تعدادی از خبرگزاری‌ها از حضور ایرانیان در پایگاه هوایی T۴ در شهر تیاس استان حمص خبر داده‌اند، به این دلیل است که به هر حال در پایگاه‌های مختلف ممکن است تعدادی از نیروها یا مستشاران ایرانی در کنار دیگر گروه‌ها و نظامیان سوری حضور داشته‌باشند. من تصور می‌کنم که اسراییل و امریکا از هدف قرار دادن مستقیم نیروهای ایرانی در سوریه پرهیز بکنند و حتی در گذشته هم شاهد بودیم که زمانی که حمله هوایی ارتش اسراییل در نزدیکی مرز لبنان باعث شهادت یک فرمانده نظامی ایران شد، تل‌آویو از این اتفاق عذرخواهی و آن را اشتباه توصیف کرد.