دکتر باوند در سرمقاله روزنامه اعتماد (پنجشنبه ۱۹ اردیبهشت ۱۳۹۸
روز گذشته ایران واکنش مقدماتی خود نسبت به کاهش تعهدات نسبت به توافق برجام را اعلام کرد. این اتفاق را در عمل میتوان یک شوک به برجام دانست. برجام یک توافق میان ۵ عضو دایم شورای امنیت به همراه آلمان و اتحادیه اروپا با جمهوری اسلامی ایران است. این توافق در رابطه با موضوعی بود که مربوط به حفظ و ثبات امنیت بینالمللی به حساب میآید …
و برجام به تایید شورای امنیت سازمان ملل متحد نیز رسیده که این موضوع نشان از مهم بودن دستاوردی همچون برجام برای جهان است. اما خروج امریکا از برجام و عدم اجرای تعهدات پیشبینی شده در این توافق که با تحریمهای بیسابقه دولت ترامپ علیه ایران همراه شد، انتظار اصلی ایران این بود که اروپا پایبندی خود به برجام را نه تنها در بیانیه و حرف بلکه در عمل نیز ثابت کند ولی نهتنها تعهدات خود را انجام ندادند بلکه ملاحظات ایالات متحده را در نظر گرفتند و سعی کردند تنها به لحاظ سیاسی از برجام حمایت کنند. برجام به این دلیل موفق شد که ۵ عضو دایم شورای امنیت سازمان ملل در طول چند سال با یکدیگر همراه بودند. آنها چه در شورای حکام آژانس بینالمللی انرژی اتمی چه در شورای امنیت و چه در فرآیند مذاکرات سعی کردند در برابر ایران موضع مشترک خود را حفظ کنند. اما زمانی که امریکا از برجام خارج شد نسبت به اجرای برجام اعلام پایبندی کردند و متعهد شدند تا منافع ایران را در برجام حفظ کنند و حداقل اجازه ندهند خریدو فروش نفت ایران متوقف شود و همچنین ساختار مالی را ایجاد کنند که ارتباطی با امریکا نداشته باشد و حتی متعهد به سرمایهگذاری و انتقال تکنولوژی نیز بودند. اما هیچ یک از این اقدامات پس از یک سال از خروج امریکا از برجام عملیاتی نشد و عملا ایران را در معرض فشارهای گسترده روز افزون امریکا قرار دادند. اگر بناست برجام حفظ شود باید اتحادیه اروپا به مانند ایران به تعهدات خود در قالب این توافق پایبند باشد. طی یکسال گذشته شاهد بودیم شرکتهایی که پیشتر در ایران سرمایهگذاری کردند نیز کشور را ترک کردند و دولتهای اتحادیه اروپا نیز اگرچه عنوان کردند که از تجارت با ایران حمایت میکنند اما هیچگاه آن را اجرایی نکردند و حتی در مواردی همسویی خود با امریکا را اعلام کردند. مجموعه این موضوعات نشان میدهد که طرف مقابل به تعهدات خود پایبند نبوده است. معنی و مفهوم برجام این بوده است که ایران بخشی از فعالیتهای هستهای خود را کاهش دهد که تا به امروز آژانش بینالمللی انرژی اتمی اعلام کرده است که ایران بهطور کامل پایبند به تعهد خود بوده است ولی آنها تحریمهای خود را پس از خروج امریکا از برجام برنداشتند و تحریمها علیه ایران با وجود اجرایی بودن برجام عملی شد و این موضوع باعث شد که ایران در شرایط اقتصادی بسیار شکنندهای قرار بگیرد. بنابراین نامه روز گذشته از سوی رییسجمهور ایران را میتوان یک اخطار و هشدار به طرفهای باقی مانده در برجام دانست. آنها باید تکلیف خود را در برابر برجام روشن کنند. آنها تعهد خود را به برجام باید به صورت عملی نشان دهند. آنها اکنون اگرچه با خروج امریکا از برجام مخالف هستند و مخالفت عملی خود را نشان ندادهاند. از همین رو میتوان نامه روز گذشته را یک هشدار و حتی شبه اولتیماتوم به طرفهای باقی مانده در برجام دانست.
در حال حاضر اگر اروپاییها اعلام میکنند که این تفاهم به نفع جامعه بینالمللی است و ایران هم تاکنون به این تفاهم پایبند بوده است. اما یک توافق باید به صورت متقابل باشد. اگر یک طرف به آن پایبند باشد باید طرف دیگر نیز تعهدات خود را به صورت کامل اجرایی کند. اما اکنون نهتنها تعهدات خود را اجرایی نکرده بلکه خطمشی سکوتی را اتخاذ کرده و ملاحظات امریکا را بیش از حفظ برجام رعایت میکند. اما برجام که تنها یک اسم نیست بلکه باید ترجمان عملی داشته باشد و اکنون باید اروپاییها تکلیف خود را مشخص کنند که قصد دارند با برجام چه کاری انجام دهند و ایران بر مبنای آن اقدامات خود را براساس شرایط موجود اتخاذ خواهد کرد.
در حال حاضر این نامه میتواند اروپا را ملزم به واکنش کند تا تعدیلی در موضع امریکا برای حفظ برجام انجام دهند. آنها باید نشان دهند که آیا واقعا قصد حفظ برجام را دارند یا خیر. اگر برجام بناست بهطور کلی نادیده گرفته شود به ضرر جامعه بینالمللی خواهد بود و اثرات بسیار نگرانکنندهای برای منطقه خواهد داشت و حتی احتمال برخوردهای سختافزاری را نیز گسترش میدهد. اما بازیگران اصلی برجام تنها اروپاییها نیستند بلکه در سوی دیگر چین و روسیه دو عضو دیگر برجام نیز حضور دارند. اما حفظ برجام تنها با کلمات نباید باشد. آنها اگرچه بر حفظ برجام تاکید میکنند، اما برجام تنها بازی با کلمات نیست. بلکه باید اعمالی نیز انجام داد ولی در عمل به مانند اروپاییها از سوی دو کشور اقدامات چندانی صورت نگرفته است. هرکدام در جایگاه اقدام چشمگیری در حفظ برجام انجام ندادند و کشورهایی مانند هند نیز بحث انتقال کالا به ایران بهجای پول را مطرح میکنند. چینیها نیز در گفتار نسبت به رویکرد امریکا منتقد هستند اما در عمل اقدامی در قبال رفتارهای امریکا انجام نمیدهند. اتحادیه اروپا به همراه چین و روسیه چالشهای امنیتی مشترک دارند که اصلیترین آن حفظ صلح و ثبات امنیت بینالمللی است. اگر جریانی ایجاد شود که موجب گسترش درگیریها در جهان شود آنها وظیفه دارند از این مساله پیشگیری کنند. از طرفی دیگر همه کشورهای عضو ملزم هستند که از تصمیمهای شورای امنیت پیروی کنند. شورای امنیت نیز برجام را تایید کرده و آن را به نفع صلح و ثبات امنیت بینالملل دانسته پس همه کشورهای جهان باید به برجام پایبند باشند و آن را اجرا کنند. با توجه به شرایط پیش آمده بعید نیست بار دیگر فرآیند بازگشت پرونده ایران به شورای امنیت آغاز شود. البته امیدوارم که شرایط تعدیل شود و کشورهای اروپایی به همراه چین و روسیه مذاکرات جدی و قاطعی با امریکا انجام دهند و یک تعدیل در موضع کنونی امریکا به وجود آورند و یک روزنهای برای بهبود شرایط ایجاد شود.